Opeens is ze daar, de zon! Door het gure weer van de afgelopen maand zou je bijna vergeten hoe sterk de zonnekracht al is. Dat is fijn, want de meeste bessen hangen al klaar om te rijpen. In deze editie van de voedselbostuin-blog aandacht voor een gezonde en makkelijke krachtpatser onder de bessen: de zwarte bes. Met een smeerwortel als buur komt de zwarte bes extra tot zijn recht.
Een wilde bij (het roodgatje) bestuift de zwarte bes
Zwarte bes (Ribes nigrum)
De zwarte bes bloeit halverwege het voorjaar en wordt enthousiast bestoven door (wilde) bijen. De meeste rassen zijn zelfbestuivend, maar kruisbestuiving levert meer oogst op. De bessen zijn rijp vanaf half juni tot begin augustus, afhankelijk van de aangeplante cultivar. Bij Nederlandse kwekers is een breed assortiment aan cultivars verkrijgbaar waarbij, naast de oogsttijd, de bes- en trosgrootte en de zoetheid van de bessen varieert.
Over de smaak van de zwarte bessen zijn de meningen nogal verdeeld. De een knabbelt ze smakelijk weg vanaf de struik, de ander kan ze pas waarderen na verwerking tot jam, fruitleer of saus waarbij er suiker of honing is toegevoegd.
Gezond zijn de bessen in ieder geval, ze bevatten veel vitamine C (het dubbele van sinaasappelsap!) en mineralen als calcium, kalium en magnesium. De bladeren van de zwarte bessenstruik geven na kneuzing het typische cassisaroma af en kunnen worden gebruikt voor een heerlijke thee. Er worden ook andere gezondheidsbevorderende eigenschappen toegeschreven aan de bladeren en de bessen van de zwarte bes. In betrouwbare literatuur (zoals het 'Groot handboek geneeskrachtige planten' van dhr. Verhelst) is hier uitgebreide informatie over te vinden.
Ribes nigrum groeit van nature in vochtige, voedselrijke bodems, maar in elke niet te droge bodem met organisch materiaal gedijt hij prima. Zwarte bessen kunnen in de halfschaduw groeien, maar hebben meer zon nodig dan andere bessensoorten voor een goede productie. De meeste bessen komen op eenjarig hout. Om de struik productief te houden kunnen om de paar jaar de oudste takken bij de grond worden afgesnoeid, maar snoei niet te veel tegelijk weg. Als hij de ruimte krijgt, zullen de zijtakken op den duur tot op de grond gaan hangen en wortelen. Hierdoor ontstaat naast de moederplant vanzelf een jonge plant met volop bessen. Zwarte bes is ook makkelijk te stekken, zo bepaal je zelf waar de nieuwe plant terecht komt.
Beginnende besontwikkeling na de bloei
Rijpe zwarte bessen (Bron: wikipedia 'zwarte bes')
Symphytum officinale heeft donkerpaarse tot witte bloemen
Smeerwortel (Symphytum spp.)
De smeerwortel zelf is niet eetbaar, maar toch is de plant fantastisch in een eetbare tuin of voedselbos. In voedselrijke, vochtige grond is het een snelle groeier die veel mineralen verzamelt in het blad, vooral kalium, maar ook fosfor, calcium, koper, ijzer, magnesium. Als de bladeren in het najaar afsterven komen die mineralen ook ten goede aan de omringende planten, bijvoorbeeld een bessenstruik. Grotere smeerwortelsoorten kunnen zelfs een aantal keer per jaar terug geknipt worden en het blad kan direct als meststof en mulch dienen.
Symphytum is ook een geweldige insectenplant die bloeit vanaf april tot en met augustus. Hommels met een lange tong kunnen direct aan de nectar komen in de lange bloemen, andere insecten boren een gaatje aan de zijkant van de bloem om de nectar te bemachtigen. Jacques P. Thijsse noemde dit ´diefstal na inbraak´, omdat dit zelden tot bevruchting van de bloem leidt.
In Nederland en België komt van nature de Symphytum officinale voor, een stevige paarsbloeiende soort die grote pollen maakt tot wel 1 meter hoog. De blauwe smeerwortel, Symphytum azureum, en de Symphytum grandiflorum (witte en rode bloemetjes) worden iets minder hoog en kunnen goed als bodembedekker gebruikt worden. Door de enthousiaste ondergrondse wortelgroei en het verspreiden van zaad, kunnen bovenstaande soorten wel de neiging tot woekeren hebben. De hybride soort Symphytum x uplandicum 'Bocking 14' kan niet woekeren en is een goede keuze voor een kleinere tuin.
De soortnaam ‘officinale’ duidt op een geneeskrachtige toepassing van smeerwortel. Van oudsher worden blad en wortels uitwendig gebruikt in zalven en kompressen om spieren, pezen en botten sneller te laten genezen na een blessure of breuk. Er wordt aangeraden dit met mate of na deskundig advies te doen, omdat de werkzame stoffen bij een overmaat een negatief effect op de lever kunnen hebben. Goed, maar krachtig spul dus!
De kleine gaatjes aan de basis van de bloem duiden op 'inbraak'
Symphytum azureum
Reactie plaatsen
Reacties
Hallo Iris,
vol passie bezig met je voedseltuin! Ik zou wel aan willen sluiten op 28 mei maar de afstand en de tijd verhinderen me. Succes in ieder geval.
groeten,
Arjan